Katedra św. Jana Chrzciciela

Katedra św. Jana Chrzciciela   

Archikatedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu (niem. nazwa Breslauer Dom, Kathedrale St. Johannes des Täufers) – rzymskokatolicki gotycki kościół na Ostrowie Tumskim. Aktualna, czwarta katedra w stylu gotyckim pochodzi wprawdzie z przełomu XIII-XIV w. Poprzedzały ją jednak 3 inne kościoły znajdujące się w tym samym miejscu.  Współczesny kształt jest wynikiem barokowych uzupełnień oraz współczesnych restauracji po zniszczeniach wojennych. Jest uznawana z pierwszą w pełni gotycką świątynię.

I katedra Chrobrego

Po 1000 roku  czeski kościół zastąpiono większą budowlą przedromańską w formie trójnawowej bazyliki filarowej ze sklepioną kryptą o czterech filarach i wieżami w części wschodniej. Za jej ojca chrzestnego uznaje się króla Bolesława Chrobrego, dzięki jego interwencji wzniesiono biskupstwo wrocławskie. Długość katedry liczyła 33,5 m. Na podstawie wydobytych detali (m.in. baza półkolumny) przypuszcza się, że posiadał ornamenty rzeźbiarskie. Odnaleziony w rejonie katedry elementy wydatnej belki wywodzący się prawdopodobnie z więźby dachowej datuje się na rok 1004. Ta pierwsza katedra uległa zniszczeniu w czasie powstania pogańskiego i najazdu czeskiego księcia Brzetysława I w latach 1038-1039. Biskupi wrocławscy rezydowali w tym czasie wedle przekazów w Smogorzowie i Ryczynie.

II katedra Odnowiciela

W latach 50. i 60. XI w. z pomysłu księcia Polski Kazimierza Odnowiciela postawiono nową katedrę. Resztki zniszczonej katedry Chrobrego zdemontowano i nowy obiekt wybudowano w jej miejscu, zmieniając jednakże nieco kierunek osi podłużnej i korygując wcześniejsze rozbieżności w orientacji na północnym wschodzie. Do dzisiejszego dnia z tej katedry uratowały się tylko nieliczne elementy kamienne (np. baza przyścienna), gdyż dużą część materiału wykorzystano przy budowie kolejnej katedry.

III katedra walterowska

Budowę obszerniejszej katedry dla biskupstwa wrocławskiego podjął się na Ostrowie Tumskim w 1158 biskup Walter z Malonne z zastosowaniem  dużej części murów dawnego kościoła. Rzut katedry zaprojektowanej przez Waltera  i jej formę przestrzenną można odbudowano nie tylko na podstawie wyników wykopalisk, lecz także z pierwszego dostępnego źródła ikonograficznego na temat wrocławskiej katedry, a mianowicie pieczęci biskupa Żyrosława. Nowa katedra stanowiła odzwierciedlenie katedry Odnowiciela, znacznie pogrubiono mury i przesklepiono nawy, zaś od zachodu wybudowano nowe wieże. Elewacje zostały zrobione z wielkoformatowych bloków z białego wapienia i urozmaicone licznym elementami z czerwonego piaskowca. Można zauważyć wiele analogii w budowie do ówczesnej katedry w Płocku, wzniesionej przez Aleksandra z Malonne, brata wrocławskiego biskupa. Z budowli tego okresu w Muzeum Archidiecezjalnym przechowywane się liczne fragmenty, a pod podłogą prezbiterium zachowały się pozostałości krypty.

IV katedra, Korpus gotycki

W kolejnych dziesięcioleciach miała miejsce przebudowa, która trwała w kilku etapach. W latach 1244-1272 biskup Tomasz I poszerzył katedrę od wschodu o zamknięty ceglany chór z obejściem w stylu gotyckim, nad narożami obejścia ulokowano dwie niewielkie wieże, które pozostały niedokończone do dziś. Fasada wschodnia wyposażona jest w  ogromne okno przeźroczowe, oprócz tego  w szczycie ulokowano okno poddasza. Prezbiterium osłonięto sklepieniami sześciodzielnymi.

W XIV wieku wybudowano z inicjatywy biskupa Nankiera nawę głowną w miejsce zburzonych dawnych naw romańskich. Nowe nawy zaczęto wznosić od zachodu, otaczając murami stare nawy romańskie, popełniono jednak błąd w obliczeniach i oś nawy głównej przesunięta jest od osi prezbiterium o kilkanaście centymetrów, co można zauważyć nawet dzisiaj przyglądając się uskokowi w południowej zewnętrznej ścianie katedry.  Następnym etapem była ulokowana za obejściem kaplica mariacka, zwana też małym chórem, dzieło mistrza Pieszki z lat 1354-1368. Z kolei kaplice boczne i górne kondygnacje wieży północno-zachodniej wraz z hełmem powstały w wieku XV. Wieżę południowo-zachodnią wybudowano tylko do wysokości czterech kondygnacji. Ciekawostkę jest fakt, że szersze przęsło nawy głównej katedry powstałe w miejscu dawnego romańskiego transeptu. W 1517 biskup Jan Turzo ufundował nowy portal zakrystii, uważany za pierwsze dzieło renesansu na Śląsku.

Tekst opracowany na podstawie artykułu z Wikipedii