Kościół św. Krzyża

Kościół św. Krzyża   

Mieści się na Ostrowie Tumskim, został wzniesiony przez Henryka Probusa 11.01.1288 roku stając się nieopodal katedry drugim kościołem w hierarchii świątyń we Wrocławiu. Gotycka budowla została wzniesiona na planie krzyża. W dolnym kościele zastosowano sklepienie krzyżowo-żebrowe a w górnym gwiaździste. Obie wieże kościelne pochodzą z XIV. Architektem kościoła był najprawdopodobniej wymieniany jako dworski budowniczy Henryka, mistrz Wiland. W pierwszej kolejności powstało prezbiterium (1288-1295), z kolei korpus nawy i transept, wzniesione przez biskupa Nankiera, zbudowano w latach 1320-1350 według nieco odmiennych założeń.  
W będącym w budowie prezbiterium kościoła złożono do grobu, zgodnie z jego ostatnią wolą, fundatora kolegiaty, zaś około 1300 roku zrobiono jego płytę nagrobną z pełnopostaciową rzeźbą, w 1320 roku wzbogaconą o ściany boczne (obecnie w Muzeum Narodowym). Proporzec i tarcza książęca znalazły się w kościele jeszcze w końcu XIX w., zaś jego szczątki, ekshumowane na polecenie hitlerowców przez antropologów, zaginęły w czasie II wojny światowej. Do zgromadzenia kanoników przy kościele Świętego Krzyża należał w latach 1503-1538 Mikołaj Kopernik. Dolny kościół św. Bartłomieja ma bardzo burzliwą historię. Był wielokrotnie grabiony, przekwalifikowany na magazyn, schron dla ludności a nawet przez pewien okres był stajnią, gdy w latach 1632-1634 na Ostrowiu Tumskim stacjonowały wojska szwedzko-brandenburskie. 

Pomnik św. Jana Nepomucena

Na placu Kościelnym u bram Ostrowa Tumskiego postawiono  w latach 1730-1732 barokowy pomnik z wizerunkiem św. Jana Nepomucena wykonany przez wrocławskiego rzeźbiarza Jana Jerzego Urbańskiego wg projektu K. Tauscha. W 1810 zgromadzenie kanoników zostało rozwiązane, a w  XIX w. przeprowadzono w górnym kościele zmian w duchu neogotyckim, m.in. pobielono ściany a także żebra sklepienne. W trakcie II wojny światowej zniszczona została znaczna część dachu i sklepień górnej kondygnacji, runęło także jedno sklepienie dolnego kościoła. Kościół odbudowano w latach 1946-1950 i 1956-1957. Do 1956 dolny kościół był używany przez wrocławskich Niemców, następnie do 1997 r. przez parafię greckokatolicką. W 1999 r. reaktywowano kapitułę kolegiacką.
Wewnątrz górnego kościoła zachował się do dzisiejszego dnia tympanon fundacyjny z przedstawieniem Trójcy Świętej, adorowanego przez Henryka Probusa i jego żonę Matyldę. Tympan umieszczono prawdopodobnie w ok. 1350, tj. w chwili zakończenia budowy kościoła, myślą przewodnią zaś była tu soteriologia św. Pawła, według którego w dziele zbawienia główna inicjatywa należy do Boga Ojca, który ustanawia plan pojednania i działa przez Syna. Klęczące postacie ludzi miały natomiast wyrażać atmosferę pokuty i konieczności pomocy oraz być znakiem szacunku, wdzięczności i uwielbienia. 
Rolę ołtarza głównego pełni pentaptyk z Przecławia. W południowym ramieniu transeptu znajduje się nagrobek kanonika Stanisława Sauera (zm. 1535 r.), który jest jednym z wczesnych dzieł renesansu na Śląsku.
W dolnej świątyni  na uwagę zasługują: w kruchcie – gotycki zwornik z płaskorzeźbą św. Jadwigi (XV w.), w nawie płn. - płyty nagrobne biskupów Nankiera i Lubusza, natomiast w płn. Ramieniu transeptu – renesansowe nagrobki i chrzcielnica.

Tekst opracowany na podstawie artykułu z Wikipedii